تاریخ روابط ایران و آمریکا | بررسی روابط تجاری ایران و آمریکا در سال 1929

خانه > تاریخ روابط ایران و آمریکا | بررسی روابط تجاری ایران و آمریکا در سال 1929 - سایت رسمی مسعود کوهستانی نژاد

۱ بهمن ۱۴۰۳

18بازدید

مدیر سایت

تاریخ روابط ایران و آمریکا | بررسی روابط تجاری ایران و آمریکا در سال 1929

توسط

مدیر سایت

0 دیدگاه

۱ بهمن ۱۴۰۳

در این بخش از مقالات، روابط ایران و آمریکا در سال ۱۹۲۹ را بررسی کرده‌ام. با تحلیل گزارشی از وابسته اقتصادی ایران در واشنگتن، همکاری‌های اقتصادی میان دو کشور در دوره رضا شاه مورد ارزیابی قرار گرفته است.

روابط تجاری ایران و ایالات متحده آمریکا در دوره رضا شاه

در اوایل سال 1309 گزارشی از وابسته بازرگانی سفارت ایران در واشنگتن پیرامون روابط ایران و آمریکا در سال 1929 (سه ماهه آخر سال 1307 و نه ماهه نخست سال 1308) در مطبوعات ایران منتشر شد. با توجه به مفاد گزارش، مشخص است که برای مقامات عالیرتبه وزارت خارجه در تهران تهیه شده و به دلایل نامعلومی، متن آن از طریق جراید، انتشار عمومی پیدا کرد.

این گزارش وضعیت روابط تجارتی دو کشور در آستانه شروع دوران بحران بزرگ اقتصادی در آمریکا را مشخص می کند. متاسفانه نام و مشخصات تهیه کننده گزارش در دسترس نبود، ولی با توجه به مفاد آن که شامل اقدامات و نظریات تهیه کننده گزارش می باشد، کاملا آشکار است او در کار خود جدی بوده و تلاش پیگیرانه ای را در خصوص گسترش صادرات ایران به امریکا در سال های بعد، به ویژه در زمینه مهمترین اقلام صادراتی ایران به آمریکا در آن زمان یعنی فرش، انجام داده است. بررسی این گزارش می تواند زمینه مناسبی را برای درک پیشینه روابط تجارتی ایران و ایالات متحده امریکا فراهم آورد.

اهمیت بازار آمریکا برای صادرات ایران

محورهای اصلی گزارش «نماینده اقتصادی» به ترتیب وجود در متن، شامل: بحث پیرامون وضعیت تعرفه گمرکی دولت آمریکا بر واردات فرش ایران به آن کشور، اهمیت کلی بازار تجارتی آمریکا برای ایران، آمار عملکرد روابط تجارتی دو کشور در سال 1929، عملکرد وابسته اقتصادی در رابطه با رفع موانع فروش فرش ایرانی در آمریکا در آن سال و وتوصیه های وی در این رابطه است.

بحث خود پیرامون گزارش وابسته اقتصادی سفارت ایران در واشنگتن را از نظرات کلی او پیرامون اهمیت بازار آمریکا برای کالاهای ایرانی آغاز می کنیم. در این رابطه گزارشگر مذکور می نویسد:

« هر چند اهمیت روز افزون ممالک متحده آمریکا همه روزه بیشتر واضح و روشن می شود و محتاج به بیان و تشریح اینجانب نخواهد بود، معذالک از توضیح این نکته که در این مملکت به [دلیل] تمول و ثروت دایم التزاید و سعادت اهالی، به هیچ وجه حدی برای توسعه تجارت ایران نباید قائل بود، خودداری نمی توان نمود و همچنین یقین است اگر دولت شاهنشاهی به اهمیت این مملکت که مقدارت تمام عالم اقتصاد را در دست گرفته، بیشتر توجه فرمایند، در مدت قلیلی صادرات ایران به آمریکا را می توان چند برابر میزان فعلی نمود. بدین جهت امیدوارم اولیای محترم امور مرکز به مندرجات این راپورت سالیانه خود، توجه مقتصی را مبذول داشته و مطالب معروضه را از نظر عمیق خود دور نخواهند فرمود.»[1]
[1] – روزنامه اطلاعات، ش 1007، 14 فروردین 1309، ص 3

برای درک هر چه بیشتر نظرات مذکور، می توان به اهمیت بازار آمریکا برای صادرات فرش و قالی ایرانی به آن کشور در آن ایام اشاره کرد. از این منظر، نماینده اقتصادی ایران معتقد است:

« قالی ایران از قدیم الایام به واسطه مرغوبیت جنس و نقشه و رنگ در عالم معروف شده و اگر فروش آن در ممالک مختلفه زیاد شده، یقین است به واسطه اعلان و تبلیغ نبوده. زیرا تا حال به هیچ وجه اعلانات صحیح که از روی ترتیب باشد، درباره قالی ایران نشده و اگر توسعه ای در فروش آن حاصل گردیده است، فقط به واسطه نان نیک و حسن شهرت متاع مزبور بوده است. بدین جهت مراقبت دولت در حفظ مرغوبیت جنس قالی ایران به کلی ضروری به شمار می رود. قریب صدی شصت کلیه قالی های صادره از ایران به خارجه، به آمریکا ارسال می گردد و بهترین مشتری قالی ایران، خانواده های امریکایی می باشند. بدین جهت رعایت سلیقه اهل این مملکت در بافتن قالی‎ها را تا اندازه لازم می توان فرض نمود.
در این اواخر به واسطه استعمال پشم های غیر مطلوب و رنگ های غیر ثابت و غیر نباتی، به شهرت قالی ایران در این مملکت لطمه وارد آمده است. زیرا باید در نظر گرفت که قالی های ایرانی که به آمریکا ارسال می گردد، قبل از فروش به ترتیب مخصوص شیمیایی شسته می‎شود. بدین جهت اگر پشم غیر مطلوب باشد، در نتیجه شستن فوراً معلوم می شود. تجار امریکایی وارد کننده فرش ایرانی مکرر شکایت کرده اند که به واسطه عدم دقت کامل در تهیه پشم و رنگ قالی در ایران، پس از شستن قالی های وارده محتاج می شوند به وسیله رنگ زدن و خورده کاری دیگر، قالی ها را تکمیل کرده حاضر برای فروش نمایند و با اجرت گزافی که در این مملکت به کارگر مخصوصاً کارگر متخصص داده می شود، این قبیل کارها خیلی گران تمام می شود. در این موقع که تکلیف ورود قالی های ایرانی به این مملکت به طور رضایت بخش تعیین گردیده و با توجه مخصوصی که اولیای محترم امور به توسعه این صنعت قدیمی ایران دارند، امیدوارم البته برای رفع نواقص فوق الذکر اقدامات اساسی خواهند فرمود. زیرا بدون اغراق می توان گفت که عوض هشت ملیون دلار فعلی که حدود میزان صادرات سالیانه قالی ایران به امریکا می باشد، به خوبی می توان سالیانه بیست ملیون دلار قالی ایرانی را در این مملکت فروخت اما شرط آن به طوری که مکرر عرض شده، رفع نواقص فعلی و عودت به نقشه قدیمی معروف می باشد.
هر چه قالی ایران رنگ های زیادتر داشته باشد، بیشتر مورد پسند اهل این مملکت خواهد بود. صاحبان کارخانجات قالی بافی داخلی آمریکا با تمام اختراعاتی که نموده اند، بیشتر از هفت رنگ مختلف با ماشین های فعلی آنها در یک قالی نمی توان گذاشت. از طرفی قالی های ایران معمولاً در حدود پانزده رنگ مختلف دارا می باشد و هرگاه در افزایش تعداد رنگ‎ها اقدام شود، مفید خواهد بود.
اخیراً در مجله رسمی اتاق تجارت خوانده ام که برحسب تقاضای اتاق تجارت تهران، آن وزارت جلیله به اداره نظمیه مقرر فرموده اند از انداختن قالی در معابر جلوگیری نمایند. چون این مسئله از نقطه نظر بازار قالی در آمریکا دارای اهمیت مخصوصه است. لزوماً به توضیح نکات ذیل مبادرت می گردد. سلیقه اهل آمریکا درباره قالی ایران سلیقه مخصوصی است که با نظریات اهل ممالک دیگر به هیچوجه قابل مقایسه نیست. بدین جهت تصدیق خواهند فرمود رعایت نظریات اهل این مملکت که بهترین مشتری قالی ایرانی هستند، از نقطه نظر مصلحت اقتصادی خودمان ضروری به شمار می رود. به طوری که مسبوق هستند اغلب قالی های وارده ایرانی را برخلاف معمول سایر ممالک، قبل از فروش به ترتیب مخصوص شیمیایی می شویند. از طرفی یک عده خیلی کثیری در این مملکت موجود هستند [که] هر چند میل دارند قالی ایرانی را ابتیاع نمایند [ولی] مایل نیستند قالی نو را خریداری کنند. از طرفی تعداد قالی های کهنه حقیقی اکتفا نمی کند که تقاضای آنها را موازنه نماید، بدین ترتیب جهت یک قالی مخصوصی که اسم آن را «نیم آنتیک» گذاشته اند، ترتیب داده شده که به اشخاص مزبور فروخته شود.
این رقم قالی همان قالی است که در معابر ایران گذاشته شده و پس از مدتی پا خوردن و استعمال که از تندی رنگ آن کاسته شده و پشم نرم گردیده است، برای فروش به آمریکا ارسال می گردد.
تقاضا در آمریکا برای مصرف این قبیل قالی ها بیشتر از تمام قالی های دیگر می باشد و اهل این مملکت با کمال ذوق، قالی مزبور را که «نیم انتیک» نامیده اند، ابتیاع نموده و طالب هستند و به هیچ وجه در این مملکت این نوع قالی ها به جای آنتیک حقیقی فروخته نمی‎شود، بلکه اسم «نیم آنتیک» پیدا است که اشتباه با قالی های آنتیک حقیقی نخواهد بود . هرگاه این نوع قالی «نیم آنتیک» دیگر در این مملکت یافت نشود، یا به جهت موانعی نادر باشد، ضربت مهمی به تجارت قالی ایران در آمریکا وارد خواهد آمد. البته تصدیق خواهند فرمود که مبادرت به یک عمل، ممکن است یک وقت خوش نما نباشد، ولی برای اقتصاداً برای مملکت مفید باشد. برای فروش امتعه باید خریداران مستعد را پیدا کرد. یعنی تشخیص داد قوه خرید کدام بازار بیشتر است. هر چند بحران اقتصادی و فقر و فلاکت همه روزه در ممالک بیشتر رواج پیدا می کند، در عوض سعادت اهالی و حسن جریان تجارت این مملکت همه روزه رو به بهبودی می رود و با موجود بودن این مملکت وسیع پرثروت که برای فروش انواع و اقسام مال التجاره استعداد دارد، دیگر شک باقی نخواهد بود که برای تحصیل بازارهای جدیده و توسعه بازارهای موجوده کاملاً شایسته است که دولت شاهنشاهی اهمیت فوق العاده این مملکت را با استفاده‎های ممکنه در نظر گرفته، توجه کامل را مبذول فرمایند و یکی از اقدامات اولی خود تعیین مامور قنسولی و تجارتی در شهر نیویورک قرار دهد.»[1]

[1] – همان، ش 1008، 16 فروردین 1309، ص 3

باید در نظر داشت در همان زمان فرش و قالی ایران در دیگر کشورها نیز مشتری زیادی داشت. در اینجا برای مقایسه و آشنائی هرچه بیشتر خوانندگان با وضعیت صادرات قالی ایران در آن ایام، بد نیست مروری بر ارقام صادرات قالی ایران به ایتالیا در سال های 1923-1928 برابر با 1302 تا 1307 داشته باشیم. براساس آمار موجود میزان صادرات قالی ایران به ایتالیا:

— در سال 1923 (1301-1302) بالغ بر ده هزار لیره انگلیس
— در سال 1924 (1302-1303) بالغ بر بیست و پنج هزار لیره انگلیس
— در سال 1925 (1303-1304) بالغ بر بیست و پنج هزار لیره انگلیس
— در سال 1926 (1304-1305) بالغ بر سی هزار لیره انگلیس
— در سال 1927 (1305-1306) بالغ بر چهل هزار لیره انگلیس
— در سال 1928 (1306-1307) بالغ بر پنجاه هزار لیره انگلیس[3]
بوده است.[4]
البته می باید متذکر شد علیرغم وجود بازار گسترده برای فرش ایرانی در کشورهای مختلف، مهمترین بازار صادراتی آن کالا، ایالات متحده امریکا بود. به همین دلیل هنگامی که از اوایل سال 1929 مجلس نمایندگان آمریکا درصدد افزایش تعرفه های گمرکی بر واردات کالا به ایالات متحده و از جمله فرش و قالی ایرانی برآمد، موجی از نگرانی در بین صادرکنندگان فرش ایران به وجود آمد.
در طی سال 1308 گزارش ها و اخباری از تلاش دولت ایران برای عدم تصویب مصوبه مجلس نمایندگان آمریکا پیرامون افزایش حقوق گمرکی بر واردات قالی ایران در مجلس سنا آمریکا در ایران منتشر می شد.[5]

گزارشی از تلاش های مامورین دیپلماتیکی ایرانی در رابطه با ممانعت از وضع تعرفه های گمرکی بالا بر کالاهای ایرانی را می توان در نوشته وابسته اقتصادی ایران، به شرح ذیل، یافت:

«سال 1929 از نقطه نظر روابط اقتصادی ایران و آمریکا دارای نهایت درجه اهمیت بوده زیرا مسئله تجدید نظر تعرفه گمرکی آمریکا در سال مزبور محافل موثره آمریکا را به خود متوجه ساخته و اگر چه در ابتدای امر به واسطه تصمیم پارلمان آمریکا که حقوق گمرکی بر قالی را زیاد نماید، نزدیک بود ضربت اساسی به تجارت قالی ایران وارد آید، خوشبختانه با توجه خاص اولیای معظم امور مرکز و مساعدت تامه بعضی سناتور های مجلس سنای آمریکا از این ضربت جلوگیری لازم به عمل آمد و منافع اقتصادی ایران به طوری که استحضار دارند، تامین گردید.
از آنجایی که در تمام مدت سال 1929 در اطراف تعرفه جدید مذاکرات می شد که هنوز حتی ادامه دارد و با تزئید حقوق گمرکی قالی که در مرحله اول از طرف مجلس ملی تصویب گردیده بود، تجارت را به طور کلی و خصوصاً تجارت فرش را تاریک نموده و تجار به واسطه عدم استحضار از عاقبت امر تا اندازه‎ای وحشت داشته و از دخول در معاملات پرهیز داشته اند، بدین جهت می توان گفت که وضعیت تجارت در سال مزبور صورت عادی نداشته است.
اگرچه ورود اینجانب به این ماموریت تصادف کرد با مشکلات عمده ای از قبیل تجدید نظر در تعرفه گمرکی آمریکا و غیره و اگرچه تزیید حقوق گمرکی قالی که مهمترین متاع صادراتی ایران می باشد، از تصویب مجلس ملی آمریکا هم گذشت و دیگر یقین می رفت سال 1929 که تصادف کرد.
با ورود اینجانب به این ماموریت، اختلال تجارت صادراتی ایران به آمریکا را شاهد خواهد بود، خوشبختانه با توجه و مساعدت کامل اولیای محترم امور در مرکز و امید تامه به تقویت دولت و اشتیاق مبرم که در اول ماموریت خود موفق به تقدیم خدمت به دولت اعلیحضرت شاهنشاهی بشوم از هیج همت فروگذار نگردید و شب و روز مشغول اقدام و ملاقات سناتورهای منتفذ و روسای مهم دولت و توضیح امر بوده تا بالاخره پس از این که لایحه تعرفه برای تصویب از مجلس ملی به مجلس سنا ارسال گردید، مجلس سنا نه فقط میزان مصوبه مجلس ملی را درباره قالی رد نمود، بلکه حداقل گمرک مزبور را صدی چهل و پنج یا صدی 15 کمتر از میزان مصوبه مجلس ملی و حتی صدی 10 کمتر از میزانی که به موجب قانونی که فعلاً قوت دارد و اخذ می شود، تخفیف داد.
در سایر قسمت های لایحه تعرفه جدید، مجلس سنا هنوز رای خود را ظاهر نساخته است و فعلاً مشغول مذاکره مواد مختلفه لایحه مزبور می باشد. ولی امید می رود تا دو ماه دیگر لایحه جدید تعرفه گمرکی از تصویب مجلسین و رئیس جمهوری گذشته و به موقع عمل و اجرا گذاشته خواهد شد.[6]
به طوری که سابقاً به طور تفصیلی عرض شد و در راپرت شش‎ماهه خود نیز که چندی قبل تقدیم داشته ام، تشریح گردید، میزان حقوق گمرکی بر قالی پنجاه سنت برای هر فوت مربع به شرطی که کمتر از صدی شصت نباشد و مجلس ملی آمریکا تصویب کرده بود، به اندازه ای وحشتناک بوده که یقین می رفت با اجرای آن ترتیب، لطمه اساسی به تجارت مزبور نیز فراهم می گردید.
به طوری که استحضار دارند از ابتدای امر تمام امید اینجانب به مجلس سنای آمریکا بوده و بالاخره در نتیجه مذاکرات و اقداماتی که به عمل آمد، مجلس سنای آمریکا میزان حداقل مزبور را صدی چهل و پنج یا صدی ده حتی کمتر از میزان پنجاه و پنج درصد فعلی تخفیف داد و امیدوارم مواد دیگر لایحه تعرفه جدید نیز تا یکی دو ماه دیگر تصویب شود و در آن صورت، این ترتیب به موقع اجرا گذاشته خواهد شد.
میزان حداقل صدی چهل و پنج مصوبه مجلس سنا فوق العاده به نفع ایران خواهد بود و آن را موفقیت بزرگی می توان دانست. بدین جهت برای توسعه صادرات قالی ایران به آمریکا دیگر مانع خارجی نخواهد بود و اگر با استعداد این بازار و رغبت کامل مردم به خرید قالی ایرانی، ترقیات عمده در صادرات قالی ایران به آمریکا حاصل نشود، آن را به واسطه علل داخلی باید دانست.»[7]

تلاش های انجام شده در مجلس نمایندگان آمریکا پیرامون افزایش تعرفی گمرکی واردات فرش ایرانی به آن کشور، تاثیر چندانی بر وضعیت روابط تجارتی ایران و امریکا در سال 1929 نگذاشت، بلکه آنچه که ضربه جدی به این روابط (به ضرر ایران) وارد کرد، از دست رفتن ارزش پول ملی ایران در مقابل دلار در آن سال بود.

آن گونه که در گزارش وابسته اقتصادی سفارت آمریکا بر آن تاکید شده است، در سال 1929 ارزش پول ایران در مقابل دلار به میزان 40 درصد کاهش یافت. کاهش ارزش پول ایران به منزله ارزان شدن کالاهای ایرانی بود. در نتیجه خریداران قالی ایرانی در آمریکا که به میزان ثابتی بوده و یا هر ساله در یک محدوده مشخصی افزایش می یافتند، در سال 1929 برای خرید تعداد فرش مورد نیاز خودشان، دلار کمتری را نسبت به سال 1928 پرداخت می کردند.

بنابر این اگر ارزش مبادلات تجاری دو کشور در سال 1929 بر مبنای دلار در نظر گرفته شود، نسبت به سال قبل از (1928) کاهش یافته بود، ولی اگر ارزش مبادلات دو کشور در سال 1929را بر مبنای قران (واحد پول ایران در آن سال) در نظر بگیریم، ارزش کلی مبادلات افزایش داشت. همچنان که حجم کلی تجاری نیز افزایش نشان می دهد. چنین فرآیندی را با جزئیات بیشتری، وابسته اقتصادی در گزارش خود به این شرح بیان می کند:

میزان تجارت مابین ایران و آمریکا در سال 1929 به قرار ذیل بوده است:

          سال 1929 (در دلار)                          سال 1928 (در دلار)
صادرات ایران به آمریکا:           8648475[8]                                      9292944
صادرات آمریکا به ایران :          2714119                                       1531047
صادرات قالی ایران به آمریکا:       7905552                                    8274871
به طوری که از جدول فوق ملاحظه خواهند فرمود در سال 1929 ششصد و چهل و چهار هزار و چهارصد و شصت و نه دلار کمتر مال التجاره از ایران نسبت به سال 1928 به امریکا صادر گردید و اگر صادرات قالی ایران در سال 1929 از جمع کل صادرات در مدت مزبور کسر شود، ملاحظه خواهند فرمود فقط هفتصد و چهل و دو هزار و نهصد و بیست و سه دلار برای کلیه صادرات امتعه دیگر باقی می ماند. در صورتی که در سال 1928 که صادرات قالی از جمع کل صادرات کسر گردد، مبلغ یک میلیون و هیجده هزار و هفتاد و سه دلار برای مال التجاره صادره دیگر باقی می ماند.
اگر میزان کل تنزلی که در سال 1929 با مقایسه سال 1928 در صادرات ایران به آمریکا حاصل گردیده، تحت مطالعه در آید، ملاحظه خواهند فرمود قیمت صادرات قالی سیصد و شصت و نه هزار و سیصد و نوزده دلار با مقایسه سال قبل تنزل نمود. در صورتی که در قیمت صادرات امتعه دیگر با مقایسه سال قبل دویست و هفتاد و پنج هزار و صد پنجاه دلار تنزل محسوس است.
از اینکه برحسب ظاهر در صادرات ایران به آمریکا در سال 199 با مقایسه سال قبل تنزل محسوس است، نگرانی نباید داشت. زیرا تنزل مزبور صرف ظاهری است و به هیچ وجه اساسی را دارا نمی باشد. بلکه در صادرات ایران به آمریکا در سال 1929 با مقایسه سال 1928 ترقی هم حاصل گردیده است. تنزلی که در قیمت صادرات ایران ملاحظه می گردد، باید در نظر گرفت به میزان دلار می باشد و علت آن به واسطه تنزل تسعیر و تزلزل قران می باشد که در مدت هفت ماه اخیر، صدی چهل تنزل نموده است.

بدین جهت ملاحظه خواهند فرمود با اینکه وضعیت تجارت در سال 1929 به واسطه بلاتکلیفی تعرفه و تزلزل حیرت آمیز بورس نیویورک عادی نبوده است، مع ذلک در میزان صادرات ایران به آمریکا به پول ایران ترقی حاصل گردیده است.

اگر به جدول فوق دقت شود ملاحظه خواهند فرمود که صادرات آمریکا به ایران در سال 1929 ترقی قابل توجه را نمود و در سال 1929 یک میلیون و صد و هشتاد و سه هزار و هفتاد و دو دلار بیشتر، مال التجاره از آمریکا به ایران صادر گردید تا در سال 1928 و علاوه بر ترقی در میزان صادرات اتومبیل امریکایی، جهت موثر دیگر این ترقی را خرید اسباب و غیره برای راه ‎آهن می توان دانست. اگر به ارقام و احصائیه تجارتی ایران عطف توجه شود، مشاهده خواهند فرمود که تجارت ایران با آمریکا با مقایسه تجارتی که با سایر ممالک می شود، به مراتب برای ایران مفیدتر و بیشتر مقرون به صرفه می باشد.

زیرا صادرات ایران به آمریکا چند برابر واردات از آمریکا می باشد و از همین نکته اهمیت بازار آمریکا را از نقطه نظر صادرات ایران می توان درک نمود.اما با اینکه تجارت صادراتی ایران به آمریکا به یک میزان قابلی رسیده و توسعه آن را می توان انتظار داشت.[9]
به طوری که فوقاً ذکر گردید اگر چه در قیمت قالی‎های وارده از ایران به آمریکا در سال 1929 با مقایسه سال قبل برحسب ظاهر سیصد و نه هزار و سیصد و نوزده دلار تنزل محسوس است، تنزل مزبور که در قیمت دلار بوده، به واسطه تنزل قران می باشد و در واقع تنزل میزان صادرات قالی ایران را نمی رساند و از این نکته که در سال 1929 یک ملیون و هفت هزار و جهل و نه یارد مربع قالی ایرانی وارد آمریکا گردید، در صورتی که در سال 1928 فقط نهصد و شصت هزار و سی یارد مربع قالی ایرانی وارد آمریکا شد.
یعنی در سال 1929 با مقایسه سال 1928 سی و نه هزار و نوزده یارد مربع بیشتر قالی از ایران به آمریکا صادر گردید، صحت برهان مزبور که عوض تنزل، ترقی در صادرات قالی ایران حاصل گردیده است، تایید می ‎شود.»[10]

در مواجهه با وضعیت خطرناکی که برای تجارت قالی ایرانی در آمریکا به وجود آمده بود، مامور اقتصادی سفارت ایران در واشنگتن اقدامات دیگری نیز انجام داد که آنها را به این شرح توضیح می دهد:

« از مدتی [قبل] به این طرف قسمت عمده صاحبان کارخانجات قالی بافی داخلی آمریکا اسامی شرقی و خصوصاً ایرانی از قبیل گلستان، ساروق، اصفهان، کاشان و غیره را به قالی خود که در آمریکا بافته می شود، بستند و به انواع و اقسام تدابیر، امتعه خود را در جرائد اینجا اعلان کرده و می کنند و یقین است خیلی اشخاص چون بصیر در این امر نیستند، از ملاحظه این قبیل اعلانات تصور می کنند قالی های مزبور در ایران بافته شده و به آن خیال آن را ابتیاع می‎نمایند. بدیهی است این قبیل اعلانات نامشروع بسیار برای تجارت قالی ایران مضر می باشد و از مدتی به این طرف مورد مطالعه و دقت اینجانب بوده بلکه ترتیبی داده شود که مضرات و مخاطرات این قبیل اقدامات را از نقطه نظر تجارت قالی ایران خنثی گردد.

در اطراف این مسئله مطالعاتی کامل نموده، زمینه اقدام را تهیه دیده و دو یادداشت مفصل به ضمیمه قطعات جرایدی که نمونه اعلانات نامشروع صاحبان کارخانجات قالی بافی داخلی آمریکا در آنها درج بوده، با ذکر ادله و برهان لازمه و رعایت نکات قانونیه تهیه نموده، از طرف سفارت شاهنشاهی تسلیم دولت آمریکا گردید.

کمیسیون مخصوص تجارتی دولتی که صلاحیت رسیدگی به این قبیل مسائل [را] دارد، تذکرات و مطالب یادداشت های مزبور را تحت مطالعه در آورده و صاحبان کارخانجات را قابل تعقیب تشخیص داد. بدین جهت در مرحله اول موفقیت با دولت شاهنشاهی بوده و فعلاً رسیدگی و تحقیقات عمیقه جریان دارد و امید کامل می رود که جلوگیری لازمه از ادامه [چاپ] اعلانات مزبور و استعمال بی مورد اسامی ایرانی خواهد شد.

در تمام جراید به وسیله مصاحبه، خاطر افکار را به این نکته متوجه ساخته ام که اگر در این موضوع از طرف دولت ایران اقدام و شکایت شده فقط برای حفظ منافع اهالی آمریکا از تقلبات و فریب خوردن بوده است و طوری این اظهار که در جراید مختلفه این مملکت درج گردید، مورد توجه مردم واقع شد که از نقاط مختلفه امریکا مراسلات متعددی از اشخاص مختلف مبنی بر اینکه خود آنها به واسطه همین رویه صاحبان کارخانجات قالی بافی داخلی، فریب خورده و قالی آمریکایی را به خیال اینکه قالی ایرانی است، ابتیاع نموده اند، به اینجانب واصل گردیده و ضمناً نیز از اقدام دولت شاهنشاهی در این باب اظهار تشکر نموده اند.
از طرفی با بعضی از سناتورهای دوست خود در این موضوع مذاکره کرده تا بالاخره سناتور والش که ایران دوست حقیقی می باشد و در مسئله تعرفه چون عضو کمیسیون تعرفه سنا بوده، نهایت درجه موافقت را داشته است، در تاریخ 21 اکتبر 1929 رسماً در مجلس سنا در موضوع رویه نامشروع صاحبان کارخانجات قالی بافی داخلی امریکا نطق نمود و صحت تذکرات یادداشت دولت شاهنشاهی را تصدیق نموده و لزوم جلوگیری از این قبیل اقدامات نامشروع موسسات صنعتی داخلی آمریکا را متذکر گردید.

ضمناً نیز مقاله روزنامة ژورنال دوکمرس نیویورک در این باب که متضمن یادداشت دولت بوده، برحسب پیشنهاد ایشان و تصویب مجلس سنا در مجله مذاکرات رسمی سنا درج شد. اهمیت این اقدام محتاج به توضیح نیست و البته برای پیشرفت مقصود و اخذ نتیحه مطلوبه بسیار مفید واقع شد. خصوصاً که هیچ سناتوری با اظهارات ایشان مخالفت ننمود.»[11]

در گزارش وابسته اقتصادی اشاراتی به اقلام وارداتی ایران از امریکا در سال تجاری 1929 شده است. در آن ایام واردات ایران وضعیت نابهنجاری داشت. مروری بر کالاهلای وارداتی ایران در سال 1307 (1928-1929) بیانگر چنین وضعیتی است:

— قند                             97071724 قران
— اتومبیل                       48873761 قران
— کبریت                          4078273 قران
— گرامافون                      3650223 قران
— قالی فرنگی                    1092288 قران
— دستمال جیب                 438560 قران
— شتر (1067 راس)          458280 قران
— اسب و مادیان ( 495 راس)           168232 قران
— الاغ (741 راس)                   79599 قران
— مرغ و خروس ( 13268 قطعه)      47971 قران
— گاو و گاومیش (255 راس)            43720 قران
— قاطر (32 راس)                    13950 قران
کره اسب (4 راس)                     1900 قران
              ارزش جمع کل واردات ایران                    156018481 قران[12]

در مجموع گزارش وابسته اقتصادی ایران در واشنگتن از وضعیت تجاری ایران و آمریکا در سال 1929، بیانگر بخشی از واقعیات موجود اقتصادی و بازرگانی خارجی ایران درآن سال است که به نوبه خود حکایت از وضعیت موجود و پتانسیل های اقتصادی داخلی ایران می باشد.

« پایان»

[1] – روزنامه اطلاعات، ش 1007، 14 فروردین 1309، ص 3

[2] – همان، ش 1008، 16 فروردین 1309، ص 3

[3] – نرخ برابری لیره انگلیس با قران در سال های مورد بحث متغیر و از 80 قران برابر با یک لیره تا 50 قران برابر با یک لیره در تغییر بود.

[4] – روزنامه اطلاعات، ش 805، 17 تیر 1308، ص 2

[5] – از آن جمله ر.ک: روزنامه کوشش، ش 144، س 7 ، 31 تیر 1308، ص1

[6] – همان، ش 1007، 14 فروردین 1309، ص 3

[7] – همان، ش 1008، 16 فروردین 1309، ص 3

[8] – عدد مزبور در اصل متن «7648475» است که با توجه به بیلان ارائه شده در قسمت ذیل آن، کاملا مشخص است که عدد درست « 8648475» است.

[9] – همان، ش 1007، 14 فروردین 1309، ص 3

[10] – همان، ش 1008،16 فروردین 1309،ص 3

[11] – همان، ش 1008، 16 فروردین 1309، ص 3